Badakizu zein den Zeledon? Urtero, Andre Maria Zuria Gasteizko zaindariaren jaiak hastean, Gasteizko zerua zeharkatzen duen pertsonaia ezaguna da. Jaiak abuztuaren 4tik 9ra ospatzen dira. Aspaldiko ohitura da, eta jarduera asko izaten dira egun horietan.
Urtero, abuztuaren 4an, arratsaldeko 18:00etan, gasteiztarrek dena emanda agurtzen dute Zeledon. Gasteizko 2023ko jaien hasiera irudikatzen du Zeledonen jaitsierak, eta jaiak, aurten ere, musikaz, antzerkiz, barrakaz, su artifizialez, gastronomiako eta artisautzako azokez eta kultura-, jolas- eta kirol-jardueraz beteta datoz.
Gasteizko jaien 2023ko egitaraua
2023an, Gasteizko jaiak iragartzeko aukeratu zuten kartelaren izenburua “Bajo el paraguas de tod@s” da, eta Verónica García Revueltak egin du.
Zeledoni eta denentzako moduko jardueraz betetako festei egindako keinu bat da. Aurtengo jaietan, 39 kontzertu egingo dira, eta, besteak beste, Víctor Manuel, Camela, En Tol Sarmiento, Lágrimas de Sangre eta Huntza arituko dira. Hemen dituzue guztiak:
Uztailak 28, ostirala:
- Dantza plazan: Iko Taldea (20:00)
- Uztailak 29, larunbata:
- Puro Relajo (22:00)
Abuztuak 4, ostirala:
- Minidiskoteka: DJ Mitxel (19:00)
- En Tol Sarmiento (ETS) (23:59h)
Abuztuak 5, larunbata:
- Alaska on tour (00:30)
- Tanguedia Ensemble (12:30)
- Minidiskoteka: Iratxe animatzailea (19:00)
- Unami (19:00)
- Hydrex Music (20:00)
- Mariatxiak: Leyendas de México (23:00)
- Camela (23:59)
- Kai Nakai (23:59)
Abuztuak 6, igandea:
- Benidorm Show (00:30)
- Dolmen Ensemble (12:30)
- Endika eta Mikel DJak (19:00)
- Cristian Brown (19:00)
- Sonda DJ (20:00)
- Víctor Manuel (23:00)
- Los Diabloes (23:00)
- Dupla (23:59)
Abuztuak 7, astelehena
- En Esenzia (00:30)
- Los Misterios (19:00)
- Minidiskoteka: DJ Sugetxiki (19:00)
- DJak: Zuretzako Mezua – Antigona, Selektavelino eta Deli Lebed (20:00)
- Joyful Gospel Choir (23:00)
- Willis Drummond (23:59)
- Lágrimas de Sangre (LDS) (23:59)
Abuztuak 8, asteartea
- Fórmula Show (00:30)
- Giante (19:00)
- Triki eta dantza: Ziortza eta Leire (19:00)
- DJa: Mindre Folklore (20:00)
- Demodé Quartet (23:00)
- Rotten XIII (23:59)
- Huntza (23:59)
Abuztuak 9, asteazkena:
- Magia Negra (00:30)
- Annekdotas (19:00)
- DJa: Kea (20:00)
- Ciao Raffaela. Tributo a Raffaela Carrá (23:00)
- KRYPTON (23:00)
Andre Maria Zuria, Gasteizko zaindaria
Andre Maria Zuria 1921az geroztik da Gasteizko zaindaria, eta hari eskaintzen dizkiote festak.
Andre Maria Zuriaren irudiaren gurtza oso errotuta dago gasteiztarren artean: 1954an, koroatu eta Hiriko Erregina ofizial bihurtu zuten, ekitaldi jendetsu batean.
Baina Elurretako Ama Birjinaren —hots, Andre Maria Zuriaren— gurtza, askoz lehenago hasi zen; zehazki, 1181ean, Antso VI.a erregeak hiria fundatu zuenean.
Eta aspaldikoak dira Gasteizko jaiak ere, nahiz eta 1883ra arte irailean ospatzen ziren. Andre Maria Zuriari eskaintzea erabaki zutenean aldatu zituzten abuztura.
Gaur egun, Andre Maria Zuriaren jaiak ezinbesteko hitzordua dira Euskadin.
Erraldoiak eta buruhandiak. Eta nor da Gargantua?
Ospakizun herrikoi honetan, ez dira falta erraldoiak eta buruhandiak, ehun urteko Gargantua izugarria buru dutela: 4,30 metroko altuera, 2,50 metroko zabalera eta 8 metroko luzera ditu.
Baina, zalantzarik gabe, Gasteizko jaietako protagonista nagusia Zeledon da.
Zeledonen jaitsieraren historia
Zeledonek 1957an zeharkatu zuen Gasteizko zerua aurreneko aldiz. Blusa-talde batena izan zen ideia (“blusa” esaten zaie Gasteizen kuadrillei), egia bihurtu nahi izan baitzuten aldizkari batean irakurritakoa: "Zeledon loriatik iritsi da Gasteiza". Beraz, panpina bat irudikatu zuten, baina hezur-haragizko pertsona batek antzeztua, San Miguel elizatik Plaza Berrira soka baten bidez jaitsiko zena.
Lehenengo jaitsiera hura gorabeheratsua izan zen, kablea hautsi eta udaletxeko teilatuan amaitu baitzuen Zeledonek. Baina ustekabe handiek erremedio are handiagoak eskatzen dituztenez, Zeledonek teilatutik bertatik agurtu zuen plazan bildutako jendetza.
Lehenengo Zeledon hura José Luis Isasi izan zen, ideia bultzatu zuen kuadrillako kideetako bat, eta, egia esan, “Los tímidos” blusa-kuadrillako maskotaren antz handia zuen panpinak.
60 urtetik gorako tradizioa
Harrezkeroztik, urtero zeruratzen da Zeledon, txupinazoaren ondoren, Gasteizko jaien aitzindari. Dena dela, jantziak eta ibilbidea ere aldatu ditu urteotan. Txapela badarama oraindik, baina, hasierako alkandora beltzaren ordez, koadrodun bat darama orain, eta 1970ean, eraikuntza-lan batzuk tarteko, Andre Mari Zuriaren plazara lekualdatu ziren Zeledon eta haren urteroko hegaldia, eta han jarraitzen du hitzorduak gaur egun.
Bada aldatu ez den beste gauza bat: Zeledonek hegan egiteko darabilen aterki irekia, betiere marra zuri batez inguratua. Hala ere, 2012an, marra berde batek ordeztu zuen zuria, Gasteiz European Green Capital izendatu baitzuten urte hartan.
Urte hauetan, lau gizon izan dira Zeledon. Lehenengoa, aipatu bezala, José Luis Isasi izan zen; 1976an, Enrique Orive Galindok ordeztu zuen; 1980tik 2000ra eta 2007an Iñaki Landa izan zen; eta 2001etik Gorka Ortiz de Urbina da.
Baina, nor izan zen jatorrizko Zeledon hura?
Zeledon: benetako pertsonaia edo mito berrasmatua?
Gustu guztietarako teoriak daude Zeledonen jatorriaren inguruan: batzuek diote gerrillari karlista bat izan zela; beste batzuek mito bat dela diote, enaren etorrera sinbolizatzen duena (grekoz, Zeledon hitzaren antzeko hotsa du), eta, enarekin batera, udaberriarena.
Baina teoria zabalduenak dio Zeledonio Anzola eta García de Andoain izan zela Zeledon, XVIII. mendearen amaieran jaiotako Zalduendoko semea. Hortik aurrera, bi bertsio daude: lehenengoaren arabera, jaietan bakarrik joaten zen Gasteiza, eta jai-giroa eta bizipoza zabaltzen zituen herritarren artean; bigarrenaren arabera, berriz, Gasteiza joan zen bizitzera 21 urte zituelarik.
Edonola ere, gizon handi, adeitsu eta on-ona zen, eta oso tabernazalea zenez, oso umore “berezikoa”.
Gasteizen bizi zela zioen teoriari jarraituz, Zapatari kalean eraiki omen zuen etxea, igeltseroa baitzen ogibidez. Eta etxe hori, hain zuzen, gasteiztarrek urtero kantatzen duten abesti ezagunaren protagonista bihurtu da: "Celedón ha hecho una casa nueva, Celedón con ventana y balcón".
Zeledonen kanta
Goian adierazi bezala, Zeledonen abestia esaldi bakarrekoa da:
"Celedón ha hecho una casa nueva, Celedón con ventana y balcón".
Behin eta berriz errepikatzea da kontua, bat eginik hain egun berezia ospatzen duten ehunka gasteiztarren ahots eta pozarekin.
Gainera, orain euskaraz ere badugu abestia, bertsio egokitu bat baitago:
“Zeledon etxe berria egin duk, Zeledon balkoian leiho on”.
Bitxikeria gisa, Zeledonen abestiak mende bat du. Iturrien arabera, 1918koa edo 1922koa izan daiteke testua. Baina argi dago Mariano San Miguel musikariaren partitura bat erabili zela abestirako.
Zeledonen ospea
Zeledon ikur bihurtu da gasteiztarrentzat.
Kontua ez baita soilik Zeledon agurtzea; ukitu ere egin behar da. Badakizu zergatik? Zurrumurruek diotenez, Zeledon ukitu beharra dago gau horretan ligatu nahi izanez gero.
Zeledonen jaitsiera plazan amaitzen da, lurrean. Han, hezur-haragizko Zeledonek ordezten du, eta, agintarien balkoira heldu ondoren, ohiko agurra egiten du.
Zeledonen festa-hasierako bidaiaren ondoren, musikaz, jaialdi gastronomikoz, antzerkiz eta txikientzako hamaika jardueraz beteriko jaiegunak datoz. Bada tradizioetarako lekurik ere: esate baterako, argi-ontzien arrosarioa, duela ehun urte baino gehiagotik egiten dena.
Sei egun geroago amaitzen dira festak, eta Zeledonek, orduan, San Miguel elizako kanpandorrera igo, eta agur esaten dio hiriari, goizeko ordu batean.
Hurrengo urtean, berriz jaitsiko da plazara, Gasteizko jaiak hasteko.
Goiburuko irudiaren iturria: https://www.vitoria-gasteiz.org/