Antxoa Euskadiko arrain ezagunenetariko bat da, eta, antxoa-xerrak, gure gastronomiako gutizietako bat. Ongi merezitakoa da maiatzeko lehenengo ostiralean Getarian egiten zaion omenaldia: "Antxua Eguna". Antxoari, prestatzeko modu tradizionalari eta arrain horren propietateei buruz hitz egingo dizugu.

Benetan gozoak eta osasungarriak dira gure antxoak. Baina jateko gozo horren atzean ahalegin ugari eta tradizio luze bat daude, antxoak kostaldetik gure mahaietara eramateko aukera ematen digutenak.

Antxoaren historia eta tradizioa Euskadin

Ez dago zalantzarik antxoa, edo bokarta, dela euskal kostaldeko eta Kantauri itsasoko arrain urdin preziatuenetariko bat.

Baina beharbada ez duzu jakingo italiar gazitzaileekhasi zutela Euskadin antxoaren negozioa XIX. mendearen amaieran.

Zehazki, jarduera horri buruzko lehenengo lekukotza idatzia 1886koa da; hain zuzen, Bermeoko Udalak Angelo Parodi Fu Bartolomeo sozietateari gazitze-industrian aritzeko emandako udal-baimen bat.

Oliotan kontserbatutako antxoa, gaur egun ezagunena, ez zen iritsi 1914 arte, urte hartan hasi baitziren Ondarroan eta beste portu batzuetan pixkanaka kontserba-mota hori ekoizten.

Euskadiko kostaldean arrantzatutako antxoaren kalitateaz jabetzen hasi ziren garai hartan. Haien zapore bikainaz gainera, oso ugariak ziren. Hala, 1960ko hamarkadako urte batzuetan "bandera-egunak” ezarri behar izan zituzten: egun horietan ontziak ezin ziren arrantzara atera, dagoeneko harrapatuak zituzten antxoen eskaintza ugaria ez areagotzeko.

Antxoaren arrantza Euskadin

Gaur egun, antxoaren denboraldia udaberrian eta udazkenean izaten da, eta ale mamitsuenak apiriletik ekainera harrapatzen dira, batez ere, uraren tenperaturaren eraginez.

Inguraketa-sareak dira metodo erabiliena: gainazalean sardak osatzen dituzten arrainak arrantzatzeko modu jasangarri bat.

Antxoak gazitzea

Gazitzea da kontserbazio-modu nagusia. Teknika erraz eta eraginkorra da, eta gatz larria eta oliba-olio birjina estra baino ez dira behar.

Lehenik eta behin, burua eta tripak kendu behar zaizkie antxoei.

Ondoren, gatz-geruza finen artean jartzen dira antxoak, barrika itxi eta prentsatuetan.

Sei hilabeteren buruan atera eta garbitu egiten dira, gatza kentzeko.

Azkenik, xerrak ateratzen dira, isatsik eta azalik gabe, eta oliba-olioz betetako potoetan sartzen dira. Horrela iristen dira gure mahaietara kontserbako antxoak.

Antxoen propietate eta onurak

Antxoak luzangak dira, 12 zentimetro ingurukoak. Txikienak aproposak dira frijitzeko, eta handienak kontserbarako erabiltzen dira. Gainera, antxoak arrautza-irinetan pasatuta edo frijituta afari tipikoa dira antxoa-garaian, eta gazituak ezinbestekoak dira gilda on batean.

Antxoarik onenak hautatzeko, erreparatu haien koloreari: marroi arreak izan behar dute, pixka bat gorrixkak, eta kolore uniformekoak. Zenbat eta freskoagoak izan, orduan eta kolore biziagoa edukiko dute.

Iparraldeko jaki preziatuenetariko bat da antxoa. Izan ere, gozo-gozoa izateaz gainera, osasun-iturria ere bada. Omega-3 gantz-azido ugari ditu, eta proteina-, bitamina- eta mineral-iturri aberatsa da. Hala, gaixotasun kardiobaskularrak eta hesteetakoak prebenitzen eta kolesterol- eta triglizerido-mailak jaisten laguntzen du.

Antxua Eguna Getarian

Euskadiko kostalde guztian balioesten eta preziatzen da antxoa, eta

hainbat ospakizunetako protagonista bilakatu da, besteak beste, Getariako Antxua Egunekoa.

Maiatzeko lehenengo ostiralean ospatzen du kostaldeko herri honek Antxua Eguna. Ospakizunek igandea arte jarraitzen dute, orduan baita Arrantzale Eguna.

Antxoa eta txakolina sustatzen dira Antxua Egunean eta, bide batez, arrantza-sektorearen eta sektore horretan lan egiten duten pertsona guztien balioa erreibindikatzen dira.

Antxoari buruz ikasteko aukera egokia izaten da, erakusketak, hitzaldiak, lantegiak eta lonjetarako bisitak antolatzen baitira; eta, nola ez, antxoak (parrillan, frijituta edo gazituak) dastatzeko aukera izaten da.

Dantzari eta txistulariak eta kirola ere ez dira falta izaten. Dagoeneko tradizio bilakatu dira Antxua Eguneko bela-estropada eta Gipuzkoako Trainerilen Ligako estropada.

Getaria: Elkano, Balentziaga, baleak eta antxoak

Gipuzkoako herri honek lotura handia izan zuen garai batean baleen arrantzarekin (herriko armarrian ere agertzen da balea bat). Gainera, Juan Sebastian Elkano itsasgizonaren eta Cristobal Balentziaga diseinatzailearen sorterria izateagatik ere ezaguna da.

Baina Getaria ez litzateke Getaria izango kairik eta arrantzalerik gabe. Herriaren beraren eta San Anton uhartearen artean dago kaia; Kantauri itsasoko portu babestuenetariko bat da, eta erreferentea baxurako arrantzan.

Getariako erdigunean dago lanerako eta aisialdirako toki hau. Izan ere, ostalaritzako establezimendu ugari ditu inguruan, eta bertakoek nahiz bisitariek Kantauri itsasoko arrainik onenez gozatzen dute haietan.

Kontserba-enpresak eta lantegiak Getarian

Getariako portuan hainbat kontserba-enpresa daude, belaunaldiz belaunaldi igaro diren artisau-tekniken bidez prestatzen dutenak antxoa; haien adibide dira, esate baterako, Oliveri eta Salanort.

Lantegi batzuetan (esate baterako, Anchoas Maisor lantegia, antxoa gazituen xerratan espezializatua) Getariako benetako antxoari testura eta zaporea mantenduta xerrak nola ateratzen zaizkion irakasten dute.

Dasta ezazu Kantauri itsasoak Euskadiko kostaldera ekartzen digun arrain osasungarri eta zaporetsuenetariko hau.

Horretarako aukera paregabea izango duzu Getarian maiatzaren 5ean (ostirala), Antxua Egunean, kulturak, musikak eta gastronomiak bat egiten duten egunean.

Irudia: Getariako Udala.